Thursday, April 30, 2009
Gizakiaren elikapenaren paradoxa
Hortaz, oso garesti ateratzen da abereak haztea, energia-bihurketen ikuspuntutik garestia, noski. Izan ere, lau kilo pentsu baino gehiago behar dira txahal batek kilo erdi irabaz dezan. Lau kilo horietatik, zereal eta zerealen azpiproduktuetatik eratorriak dira 2’7 kilo. Beste 1’3 kilogramoek, berriz, anabaka edo zuhain jatorria dute.
Jakina, horrek esan nahi du erabilitako pentsuaren %11 bakarrik iristen dela txahalkia izatera. Beste guztia hondakin gisa galtzen da edo, lehen esan bezala, bero moduan disipatu. Era berean, jaten ez diren ehunak ekoizteko ere erabiltzen da jandako pentsuaren zati bat; ileak edo hezurrak, esaterako, jatekoa ez den masa horren barruan dago. Haragirako txahal bat hiltegira eramateko prest dagoenean, 470 kiloko pisua du eta pisu hori lortzeko 1.200 kilo zereal jan behar izan ditu bere bizitzan zehar.
Estatubatuarrek oso preziatua dute txahalkia eta kantitate handitan kontsumitzen dituzte animalia-jatorriko proteinak. Asteko 2 kilo animalia-proteina baino apur bat gehiago jaten du ipar amerikar bakoitzak. Guztira, 28 milioi tona kontsumitzen dituzte urte batean, eta gizakiok jan genitzakeen zereal, lekale eta, oro har, landare jatorriko proteinen 157 milioi tona erabiltzen dituzte kantitate hori ekoizteko.
Kontu hau ez da garrantzirik gabeko pasadizo bat. Munduko gizabanako gehienok landare jatorrizko produktuetara jotzen dugu gehiago. Baina, zer gertatuko litzateke estatubatuarrek jokatzen duten era berean jokatu nahi izango bagenu beste guztiok?
Argazkia http://www.inta.gov.ar/ webgunetik hartua dago.
Monday, April 27, 2009
Zabaltzan ikusi ditudan etxetxoriak
Ez, oso bestelakoa da etxetxoriei gertatzen zaiena. Hotz daude, egon ere, eta hotz egonik, lumak zabaltzen dituzte aire geruza lodi bat sortzeko. Aire geruzak inguratu egiten du gorputz ia osoa. Era horretara isolatuago daude kanpo aire hotzetik eta bero gutxiago galtzen dute eroaketaz eta konbekzioz. Hau da, bero gehiegirik ez galtzeko hartzen dute hartzen duten pilota itxura hori. Ez daude lodi, beraz.
Homeotermoak izanik, hegaztientzat garrantzi handikoa da lumekin jokatuz isolamendu maila beharren arabera aldatu ahal izatea. Eta etxetxoriak bezain txikiak badira, gainera, isolatzeko beharra handiagoa dute, gorputz txikien bero galera, erlatiboki, gorputz handiena baino askoz ere handiagoa baita. Guk, holako ahalmenik ez dugularik, jantziekin jokatzen dugu, tenperatur eraenketaren beharren arabera aldatuz. Argi dago, hala ere, hegaztien lumak bezalakorik ez dagoela.
Irudia ojonatural blogetik hartua dago.
Thursday, April 23, 2009
Arrainen joan-etorriak
Joan-etorri horiek egitea kontu bitxia bada ere, are bitxiagoa da espezie batzuek norantza bateko bidaia egitea eta beste batzuek aurkakoa egitea. Hainbat adituren ustez, ibaien eta itsasoaren emankortasunei dagokie jokaera desberdin horien arrazoia. Izan ere, eta salbuespenak salbuespen, espezie katadromo gutxiago daude ekuadoretik poloetarantz joaterakoan, eta alderantziz gertatzen da espezie anadromoekin. Bestalde, latitudearekin batera aldatzen da ibai eta itsasoaren emankortasuna, eta aldaketa hori aurkakoa da kasu bakoitzean. Hau da, ekuadoretik hurbil dauden ibaiak emankorragoak dira poloetatik hurbil daudenak baino, eta latitude berean dauden itsasoak baino. Eta alderantziz, poloetatik hurbilago dauden itsasoak aberatsagoak dira latitude bereko ibaiak baino eta ekuadore aldera dauden itsasoak baino. Beraz, -eta hauxe da gakoa-, latitudearen arabera aldatzen dira uretako animaliak gizentzeko egokiagoak diren ur ingurumenak.
Katadromoak itsas arraintzat hartu behar dira, baina ibaiek eskaintzen dituzten ekoizpen baldintza egokiak direla eta, latitude bereko ibaietara jotzen dute gizentze aldia ahalik eta laburren izan dadin. Era berean, ur gezetako arraintzat hartu behar dira anadromaoak, baina ibaietatik itsasora joaten dira itsasoak eskaintzen dituen janari baliabide egokiez baliatzera. Hala ere, naturan ikus daitezkeen beste hainbat gertaerarekin bezala, salbuespenak daude eta urrutira joan gabe, gure itsas eta ibaietan batera ikus ditzakegu, bai aingirak, bai izokinak ere, hau da arrain anadromo zein katadromoak.
Hala eta guztiz ere, eta salbuespenak egon arren, portaera horiek azaltzeko hipotesia egokia dirudi hemen aurkeztu duguna. Bi espezie horiek orain batera egoteak ez digu esaten egoera horretara iritsi arte bakoitzak jarraitu duen bidea zein izan den, eta seguraski, hor egongo da paradoxa honen azalpena. Azken batean, nekez uler litezke horren jokaera berezi eta neketsuak etekinik ateratzeko modukoak izango ez balira.
Tuesday, April 21, 2009
Narrasti urpekariak
Ugaztunez gain, badira bizimodu urtarra duten jatorri lehortarreko narrastiak ere. Horien artean, gainera, bi motako arnasteko moduak daude, batzuk airean eta beste batzuek uretan egiten baitute arnas. Krokodriloek, dortoka zenbaitek eta itsas sugeek, esaterako, airea arnasten dute, eta hala ere urperatze luzeak egin ditzakete. Acrochordus, Cerberus, Farancia eta Nerodia generoetako sugeek 25-35 min-ko urperatze aldiak egin ditzakete; itsas dortoka berdeak, bestalde, 50 min egon daitezke uraren azpian; eta ordu bat baino gehiago urpera daitezke itsas sugeak.
Desberdinak dira animalia horiek urpean egoteko erabiltzen dituzten mekanismoak eta itsas ugaztunek erabiltzen dituztenak. Aipatu ditugun itsas sugeak, esaterako, gorputzaren luzera ia osoan zehar duten birika luzean gordetzen duten oxigenoari esker egon daitezke urperatuta hain denbora luze. Horrez gain, narrasti gehienek metabolismo tasa jaitsi egiten dute urperatzen direnean eta, gainera, metabolismo bide anaerobioak erabiltzeko ahalmena dute espezie batzuek.
Lehen esan bezala, narrasti gutxi batzuek uretan egiten dute gas elkartrukea. Zenbait suge eta dortoka dira horrela jokatzen dutenak. Larruazaletik hartzen dute arnasa sugeek eta aho eta faringe barrunbetik dortokek. Kasu bietan gas elkartrukerako duten azalera oso handia ez den arren, badirudi nahikoa dela; hortaz, kontuan hartu behar da poikilotermoak direla eta, beraz, euren oxigeno beharrak ez direla handiegiak.
Wednesday, April 15, 2009
Odol zuriko izotz-arrainak
Antartidako itsas izoztuetan bizi diren Channichthydae familiako arrainek, talde oso bitxia osatzen dute ornodunen artean, ez baitute ez hemoglobinarik euren odolean, ezta mioglobinarik ehunetan ere. Horrexegatik dira zurixkak eta ia gardenak. Hemoglobinak ematen dio kolore gorria odolari eta arrain hauek arnas-pigmentu hori ez dutenez, hortik datorkie odol zuriko arrainak delako izena. Benetan bitxia da talde hau ornodunen artean, ornodunen ezaugarrietako bat euren odoleko hemoglobina kontzentrazio altua izaten baita. Dirudienez, hemoglobinarik ez izatearen arrazoia, ß-globinaren sintesirako beharrezkoa den gene funtzionalaren eza da.
Horrelako animalia talde baten aurrean honako bi galdera horiek sortzen dira: “Zergatik galdu dute arrain horiek hemoglobina eboluzioan?” eta “Ez ote dute behar hemoglobina oxigenoa zeluletara eramateko?”
Lehen galderari dagokionez, erantzun bat eta zalantzarik gabea ematerik ez dago. Hala ere, kontua aztertu duten zientzialarien iritziz, izotz arrainaren odolak biskositate garaiegia izango luke hemoglobina edukiko balu, bai koloide-esekiduran egonik edo bai eritrozitoen barruan. Izan ere, tenperaturaren menpekoa denez, biskositatea nabarmenki igotzen da tenperatura jaisterakoan. Hori dela eta, garai samarra izan daiteke 0ºC edo apalagoak diren tenperaturatan bizi diren animalien barne likidoen biskositatea. Bestalde, arnas pigmentua egoteak areagotzen du tenperaturaren eragin hori. Esaterako, ugaztunen odolaren hematokritoa , gutxi gorabehera, %46-koa da eta bere biskositatea plasmarena baino hiru bider garaiagoa da. Bi eragile horiek batera, tenperatura apalak eta hemoglobinak, biskositate garaiegia emango liokete odolari, eta horrek nabarmenki goratuko luke odola ponpatzearen kostua, edo areago, ponpatzea bera eragotziko luke. Eta horren guztiaren ondorioz, antza, hemoglobina galdu zuten ur hotzetan bizitzen moldatu ziren arrain horiek. Esan beharra dago, bestalde, ur hotzetan bizi diren beste arrain batzuek eritrozitoak badituzte ere, euren odolaren hematokritoa oso apala dela. Ez dira, beraz, salbuespen bat, joera orokor baten muturra baizik.
Bigarren galderari berez erantzuten zaio; hau da, hemoglobinarik ez badute, behar ez dutenaren seinale. Beste kontu bat da, noski, nola betetzen duten arnas pigmentuaren gabeziak utzitako zuloa: arnas-pigmenturik gabe, oxigeno-garraioa odoletik ehunentarantz barreiaduraz gertatzen diren prozesuetara mugatua gelditzen da. Aukera bat hurrengoa litzateke: beharrizanak murriztu, animalien tamaina mugatuz, hau da txikiak izanik. Ez da hau kasua ordea; izotz arrainen artean bada gutxienez espezie bat, Chaenocephalus aceratus, metro erdiko aleak agertzen dituena. Nola konpontzen dute animalia bitxi hauek hemoglobinaren gabeziak oxigeno-garraioari ezartzen dizkion mugak orduan?
Argi dago arrain hauek soilik bizi daitezkeela euren ohiko inguruneak agertzen dituen baldintzen menpe. Antartidako itasoetako urak oso oxigenazio-maila altua agertzen dute, eta ohiko tenperatura ia 2 gradu zero azpitik mantentzen da urte osoan zehar. Jakina da oxigenoak uretan disolbatzeko duen erraztasuna handiagoa dela zenbat eta tenperatura baxuagoa izan, beraz solugarritasun garaia bermatua dago bai uretan eta baita ere arrainen odolean tenperaturak baxu mantentzen diren artean. Bestalde, hotzak berak ere poikilotermoak diren animalia hauen beharrizan metabolikoak, eta beraz oxigeno beharrizanak, apalagoak izatea eragiten du.
Hala ere, animalia hauek ez dira baldintza fisiko soilen gatibu hertsiak, aurreko baten azaldu genuen andeetako kamelidoetan beha daitekeen moldapenetariko bat agertzen baitute hauek ere: arrain hauen bihotza, tamaina bereko beste arrain guztiena baino askoz handiagoa da, eta taupada bakoitzean 4-10 aldiz odol gehiago ponpatzen du, Horrekin batera, odol fluxua azkartzera zuzenduta dagoen beste moldapen estruktural bat ere agertzen dute: arrain hauen ehunak irrigatzen dituzten odol-hodiak, ohikoak baino askoz handiagoak dira, diametro handiagoa dute, eta beraz mikrozirkulazioa erraztuta dago odol fluxuari hodietan jartzen zaioen erresistentzia txikiagoa delako. Eta azkenik, larruazalak zeregin garrantzitsua betetzen du gas elkartrukean, garraio sistema baten beharra askoz ere txikiagoa izanik horrela. Izan ere, brankia txikiak dituzte, euren larruazalak ez du gas elkartrukea eragotziko luketen ezkatarik, eta dermisa odol hodiz beterik dago gasen elkartrukerako azalera eraginkorra areagotuz.
Bistan da ornodun guztien odola ez dela gorria, baina horrek ez du esan nahi gizakien artean odol urdineko banakoak egon daitezkeela sinesgarria denik. Gai hori, hala ere, beste baterako utziko dugu.
Igela printze bihurtu?
Denok dakigu igelak ez direla printze bihurtzen, ez bada ipuinetan behintzat. Baina igelen “bihurtzeko” gaitasunak izan dezake oinarri zientifikoa, anfibioena baita, intsektu molusku, krustazeo, knidario eta ekinodermo eta tunikatuekin batera, metamorfosia delako fenomenoa erakusten duten animalia taldeetariko bat. Larba fasetik heldu fasera pasatzeko gertatzen diren aldaketa-taldeari deritzo metamorfosia.
Metamorfosiak aldaketa estruktural eta fisiologiko garrantzitsuak dakartza. Beste baterako utziko ditugu beste animalia taldeetan gertatzen diren aldaketak, eta oraingoan, bada, anfibioen metamorfosiari eutsiko diogu.
Anfibioek duten ezaugarrietako bat urarekiko menpekotasuna da: menpekotasun hori hertsia da larba fasean, arrautzatik irten ondoren, uretan igarotzen dute bere bizitza askeko lehen aldi hau. Zehatzak izateko, ur gezatan bizi izaten dira. Gogora dezagun hemen aurreko ekarpenean Rana cancrivorari buruz esandakoa: igel hau itsastarra izanik, arrautzak ernaltzeko eta zapaburuak bideragarriak izateko eta igeleranzko itxuraldaketa modu egokian gertatzeko, beharrezkoa du ur geza; monzoi aldietan ohikoak diren euri jasen ondorioz sortutako ur gezako putzuetan erruten dituzte arrautzak Fejervarya cancrivora igelaren emeek.
Salbuespenik gabe, beraz, zapaburu guztien ohiko medioa ur geza izanik, anfibio-larben ezaugarri anatomiko eta fisiologikoak ura mugagarria ez den ingurunean bizitzera egokituta dauden animaliek agertzen dituztenen bertsuak dira. Hori guztia, baina, hankaz gora jartzen da metamorfosian zehar: hasteko, animaliaren itxura zeharo aldatuko da, eta aldaketa metaboliko sakonak ere gertatuko dira, helduak kolonizatuko duen medio berrira modu egokian moldatzea bermatuko dutenak. Horien artean bada aldaketa garrantzitsu bat animalia hauen metabolismoan gertatzen dena, eta lehorreranzko iragapenak eragin ditzaken ur-arazoekin erlazionatuta dagoena: ur gezatan dauden artean, anfibioen larbek ura soberan dute, hain zuzen ere bere barne-medioa kanpoa baino kontzentratuago mantentzeak ura irabazteko joera izatea eragiten du. Ikusi dugu aurreko post batzuetan nola moldatzen diren ur gezatako animaliak kanpoa beste ez diluitzeko. Baina lehorrera pasatzerakoan, arazoa bestelakoa da, hain zuzen ere ura galtzeko arriskua baitago. Gauzak horrela, ur galerak ahalik eta gehien murriztea da irteera bakarra, eta horretan aritzen dira lehorreko anfibio gehienak: askok urarekiko menpekotasun handia agertzen dute, eta beraz ur-masetatik hurbil mantentzen dira bere bizitza osoan.
Baina bada ura aurrezteko garatu den beste moldapen ezkutu bat: metamorfosiarekin batera, animalia hauek nitrogenoaren eskrezio moduaren aldaketa nabarmena jasaten dute, amoniotelikoak izatetik ureotelikoak izatera aldatuz. Aldaketa funtzional honek aldaketa metaboliko sakonak eskatzen ditu, urea sintetisatzeko beharrezkoak diren urea-ornitina zikloko 5 entzimak ekoiztea eskatzen baitu. Nitrogenoa urea modura eskretatzeak ur asko aurreztea ahalbidetzen du, nitrogeno kantitate berbera kanpora baitaiteke amoniako modura eskretatuz beharko litzatekeen uraren %2, 5 besterik ez erabiliaz. Aurreko zenbait ekarpenetan esan bezala, gainera, ur arazoak egonez gero, urea metatu egin daiteke, amoniakoa baino kontzentrazio altuagoetan bere toxikotasuna apalagoa delako. Are gehiago, ikusi dugu urea bera eragile osmotiko modura ere erabil dezaketela zenbait animaliek, euren artean Rana cancrivorak, bere barne medioko kontzentrazio osmotikoa igoarazteko. Kasu honetan jatorriz lehorreko bizitzarako moldapena zena, azken muturreraino eraman da, eta ur gaziko bizitzara moldatzeko tresna modura egokitu da. Ez dezagun ahaztu uraren ekonomiari dagokionez medio lehorrak eta itsas urak ezaugarri komun bat dutela: erraz gal dezakete ingurunerantz ura ingurune bi horietan bizi diren animaliek.
Wednesday, April 8, 2009
Andeetako kamelidoa
Euren metabolismo tasa apala dela eta, oxigeno behar txikiak dituzte animalia poikilotermoek. Agian horregatik ez dute aparteko ezaugarri berezirik oso garaiak ez diren tokietan bizi diren odol hotzeko animaliek. Baina itsas mailan arrunta den presioaren heren batean baino gehiago (500 Hg mm-tik behera) jaisten bada atmosfera-presioa, orduan bai, hainbat moldapen berezi behar dituzte zelulek behar duten oxigenoa lortu ahal izateko. Izan ere, globulu gorri gehiago du toki garaietan bizi diren animalia poikilotermo zenbaiten odolak. Esaterako, 3.000 m-tik gora bizi diren musker eta iguanidoen eritrozito edo globulu gorrien kopurua itsas mailan bizi direnena baino %20 garaiagoa da.
Desberdinak dira gauzak animalia homeotermoetan. Metabolismo tasa garaiak dituzte eta horregatik oso moldapen nabarmenak erakusten dituzte toki garaietan bizi direnek. Ikus dezagun Vicugna vicugna Andeetako kamelido ezagunak erakusten dituen ezaugarri fisiologikoak.
Bikuinaren odolak ez du beste kamelidoek dutena baino hemoglobina gehiagorik, ez eta eritrozito kopuru garaiagorik ere; beraz, bestelako animalia homeotermoena bezalakoa da bere odolaren oxigeno kapazitatea[1]. Baina, lehen esan bezala, oxigeno gutxiago dago toki horietan, eta beraz, bestelako moldapenik egongo ez balitz, oso mugatua egongo litzateke oxigenoaren transferentzia. Eta, izan ere, halaxe da, moldapen bereziak ditu. Hasteko, eguraste tasa garaiagoak ditu, hau da, aire bolumen handiagoa arnasten du. Horrela, oxigeno gehiago iraganarazten du arnas azaleraren gainetik, ez baldintza normalen menpe bezala, baina garaieraren eragina konpentsatzen du nonbait. Azken batean, arinago iragaten bada airea, arnas medioaren oxigeno kontzentrazioa ez da gehiegi jaisten birikan, eta horrek transferentziaren alde egiten du.
Bestalde, nahiz eta bikuinaren odolak beste kamelidoenak baino arnas pigmentu gehiagorik ez duen, oxigenoarekin kidetasun garaiagokoa da bere arnas pigmentua. Hau da, oxigenoa errazago zurgatzen du biriken barrunbean dagoen airetik, eta transferentziaren alde egiten du horrek ere. Horrez gain, beste bi moldapen garatu ditu. Batetik, eta erresistentzia kirolariei gertatzen zaien bezala, bihotz handiagoa du, eta horri esker odol bolumen handiagoa ponpatzen du taupada bakoitzean. Jakina, odol bolumen handiagoak ponpatzean, arinago berritzen da biriketatik iragaten den odola eta arinago bidaltzen da zeluletara. Eta bigarrenik, muskuluetan pigmentu (mioglobina) gehiago du eta horrela odolak dakarren oxigenoa errazago iragaten da muskulu zeluletara. Moldapen horiei esker, bikuina bezalako ugaztunek arnasa har dezakete ingurumenean oxigeno gutxiegi dagoenean ere.
Oharra: Argazkia wikipediatik hartua dago (http://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:Vicu%C3%B1a.jpg) eta Creative Commons baimenaren baldintzen menpe erabil daiteke.
[1] Odol pigmentu osoa oxigenoarekin elkartua dagoenean odolak duen oxigeno kontzentrazioari deitzen zaio oxigeno kapazitatea.
Tuesday, April 7, 2009
Sakonera ilunean bizitzarik ote?
Ozeanoetako hondoetako fauna ez da oso aberatsa. Itsasoaren beheak zenbait kilometrora daude itsas azaletik, eta beraz, urrutiegi eguzkiaren argitik; ondorioz, alde horiek ilunegi daude horretarako gai diren izakiek fotosintesia burutu dezaten. Hortaz, goragotik erortzen den material hila edo detritikoa izaten ohi da hondo horietara heltzen den materia organiko bakarra. Bakterio batzuek metaboliza dezakete, eta zenbait ekinodermok eta moluskuk bakterio horiek jaki modura erabil ditzakete. Azkenik, badaude arrain gutxi batzuk aipatu ornogabe horietaz elikatzen direnak, baina goragotik iritsitako “euri” horrek ez du askorako ematen. Bizitza urriko aldeak ditugu, beraz, itsas-hondoak.
Ozeano Bareko hondoak ere arau orokor horri egokitzen zaizkiolarik, badaude ordea, tarteka, bizitza oparoko gune batzuk. Asia eta Amerika elkarrengandik aldentzen ari direnez (zentrimetro gutxi batzuk urteko), eta zenbait plaka tektonikok alde horretan talka egiten dutenez, ozeano-fosak izeneko sakonera handiko guneak aurki ditzakegu munduko alde horretan eta beste zenbaitetan. Fosa horietan, plaken arteko tentsioen ondorioz arrakalak edo zirrikituak irekitzen dira noizbehinka eta horietatik lurraren barrutik laba ateratzen da, eta solidifikatu ondoren berriro arrakalatzen da.... Zirrikitu horiek irekitzen direnean, bertatik sufre eta sulfuro kontzentrazio altuak dituzten ur beroak ateratzen dira (20 bat gradu) itsasoko ohiko ur hotzetarantz (5 gradu baino gutxiago), tximiniak edo fumarola izenez ezagunak diren azaleratzeak eraginez.
Ozeano-fosa horiek aztertzera 1977 urtean ikerketa-urpekari bat bidali zenean, aurkikuntza harrigarria egin zuten ikertzaileek: tamaina handiko izakiak eta kolore biziko animaliaz osatutako dentsitate altuko populazioak topatu zituzten. Horien artean metrotik gorako zizare tubikolak kantitate handitan aurkitu zituzten eta baita ere almeja erraldoiak (>30 cm). Aurkitutako harren espezie berriari Riftia pachyptila izena eman zitzaion (Vestimentifera filum berezi samarreko partaideak omen dira), eta bibalbioak, berriz, Calyptogena magnifica espeziekoak bezala sailkatu ziren.
Animalia erraldoi horien azterketari ekin ziotenak berehala ohartu ziren azaleratzeen inguruan behatutako hazkuntza-tasa harrigarriak ez zirela gertatzen tenperatura altuen eraginez, baizik eta sufrearen erabileran oinarrituta zeudela. Sulfitoa edo sulfatoa osatzeko sufrea oxidatzen denean, energia askatzen da. Aspalditik dira ezagunak energia hori lurrazaleko sufre-azaleratzeetan erabiltzen dituzten bakterioak (sufreoxidatzaileak, kimiolitotrofoak). Fotosintetizatzaileak diren landareak ez bezala, karbohidratoak eta beste baliabide batzuk ekoizteko, eguzkitiko energia erabili beharrean sufrearen oxidazioko energia erabiltzen dute horiek.
Ozeano-fosetan, sufrea oxidatzen duten bakterio askeez gain, badaude zizareen eta moluskuen ehunetan bizi diren bakterio sufreoxidatzaile sinbionteak. Hodi zuri batzuen barruan bizi da Riftia zizare erraldoia; kolore gorri biziko lumak (brankiak)solik ateratzen ditu hoditik kanpo. Ez dauka ez ahorik ez sabelik, eta beraz ezin du jan. Bere barne-organo handiena, trofosoma izena duena, sufreoxidatzailek diren bakterioetaz josita dagoen barrunbe bat da. Trofosomaren pisua animalia osoaren pisuaren erdia izatera hel daiteke, ohikoena %30 baino gehiago izatea bada ere. Trofosomako bakterioek elikagaiak sintetisatzeko beharrezkoak dituzten sufrea, oxigenoa eta karbono dioxidoa uretatik odolerantz bideratzeko lana, hoditik kanpo ateratzen diren kolore gorriko luma brankialen lana da. Hemoglobinak ematen die brankiei, hain zuzen ere, kolore gorri bizia. Animalia hauen odoleko hemoglobina, baina, hemoglobina berezia da, oxigenoa eta sufrea, biak lotzeko gai baita. Beraz, hemoglobinarekin konbinatuta garraiatzen dira bi sustantzia hauek trofosomara. Ezohiko hemoglobina da, zeren eta sufreak hemoglobina arrunta ezgaitu egiten baitu oxigenoa lotzeko guneak blokeatuz. Horrexegatik da hain kaltegarria eta pozoitsua hidrogeno sulfuroa gizakiarentzat eta hainbat animaliarentzat. Riftiaren hemoglobinak, aldiz, banatuta dauden lotura-guneak ditu oxigenoarentzat eta sufrearentzat.
Calyptogenaren kasuan, bere sufre-oxidatzaileak diren bakterioak brankietan “kumatzen” ditu, eta horrela oxigenoa eta CO2-a zuzenean heltzen zaizkie uretatik. Baina zizare erraldoien kasuan ez bezala, almejen hemoglobinak ezin du sufrea garraiatu; are gehiago, pozoitsua gerta dakioke. Ordez, sufrea odoleko plasmako proteina handi eta berezi batzuek garraiatzen dute. Sufrea lortzeko modu berezi baten kokatzen dira bibalbio hauek azaleratzeetan: tximiniaren zirrikuetan txertatuta dute oina; sifoiak, ordea, gorantz, ohiko itsas-uretarantz zuzentzen dituzte (sifoietatik sartu eta ateratzen da brankiak irrigatzen dituen ura). Horrrela ba, oinak eta brankiek inguruan duten ur-masak zeharo desberdinak dira. Oinak ia oxigenorik gabeko eta sufretan aberatsa den ur beroa jasotzen du. Brankiek, ostera, ohiko itsasoko ur hotz eta oxigenatua hartzen dute, eta ia sufrerik gabea. Beraz, oxigenoa eta CO2-a zuzenean barreiatzen dira brankietan, eta sufrea, berriz, oinak hartzen du eta odolean zehar garraiatzen da brankietaraino.
Jokaera korapilotsua da, bai, baina bada arrazoi bat horretarako. Oxigenoak eta sufreak berez erreakzionatzeko joera dute, hau da, baldin eta bero ateratzen den ur emari sufreduna eta oxigenoa duen ohiko itsas ura elkar aurkitzen badira, sufrea berez oxidatuko du oxigenoak bakterioetara heldu baino lehenago. Beraz, bakterioetaz baliatzen diren animaliek sulfuroa eta oxigenoa bananduta mantendu behar dute hala helarazteko euren sinbionteei. Zizareek, horretarako, lur barrutik ateratzen den emarirantz eta ohiko itsas-uretarantz txandaka zuzentzen ditu brankia-lumak. Almejek ordea, zirrikituetarantz zuzendutako oinean zehar jasotzen dute sufrea, eta aldiz, oxigenoa, itsas uretarantz zuzendutako brankien bidez. Lan latza dute bai batzuek eta bai besteek bi konposatuak banandurik mantentzen, baina ordainetan “gordetzen” dituzten bakterioak behar dituzten baliabideekin hornitzen dituzte, eta hauek ekoitzitako materia organikoaz balia daitezke. Riftiaren kasuan, modu esklusiboan, ez baitu energia lortzeko beste modurik!
Wednesday, April 1, 2009
Karramarroak jaten dituen igela
Asiako hego-ekialdeko mangladietan bizi da igela hori; hori dela eta, mangladietako animaliek osatzen dute igela horren jakia. Karramarroak oso ugariak direnez mangladietako faunan, hortik datorkio izena igelari. Rana cancrivora edo Fejervarya cancrivora du izen zientifikoa, karramarro-jale esan nahi baitu “cancrivora” berbak. Igela horren ingurumena mangladiak izanik, ur gazi-geza da bere ur ingurua eta horregatik ez balitz bere izena ez litzateke ezaguna izango adituen artikulu eta liburuetatik kanpo.
Ornodunen barne likidoan ohikoak diren gatz mineralen kontzentrazio apalak mantendu ahal izateko bi bide zituen igela horrek aukeran: arrain teleosteoek hartu zutena zen bata eta arrain elasmobrankioena bestea. Teleosteoen aukera horren arabera, larrauzalean zehar galdutako ura beste era batera, -edanez seguraski- lortu beharko zuen eta sartutako ioiak kanporatuko zituen nola edo hala. Eta elasmobrankioen aukeraren arabera, urea gorde beharko zuen odolean, odola eta kanpo ingurunearen arteko oreka osmotikoa mantentzeko baina gatz mineralen barne kontzentrazioak aldatu barik.
Bada, biak hartu ditu Fejervarya cancrivora-k. Espezie horren zapaburuek, arrain teleosteoek bezalaxe, eraenketa ioniko eta osmotiko burutzen dute. Ale helduek, ordea, ez dute aukeratu estrategia bera, arrain elasmobrankioek, -marrazo, manta-arraia eta beste-, bezala jokatzen baitute. Desberdintasun esanguratsu bakarra dago arrain elasmobrankio eta Fejervarya cancrivora-ren ale helduen artean. Izan ere, elasmobrankioek barne fluidoetan urea gordetzeko, berzurgatu egiten dute giltzurrunean; gure igelak, berriz, ez du berzurgatu behar, gernu ekoizpena murrizten baitu.
Gure igelaren bizimoduak badu azken bitxitasun bat. Itsastartzat har badaiteke ere, horrek ez du esan nahi Fejervarya cancrivora ur gezaren guztiz ezmenpekoa denik. Izan ere, kanpo ingurunean gatzen kontzentrazio apalak beharrezkoak ditu bai arrautzen ernalketarako bai eta itxuraldaketarako ere. Hori, hala ere, ez da izaten muga gaindiezina bizi den ingurumenean, euri jasa handiak maiz gertatzen baitira eta ur gezetako putzuak sarritan sortzen baitira. Argi dago bizimodu korapilotsua dela igela horrena, baina kontuan har dezagun janari baliabidez aberatsa den medio bat kolonizatu ahal izan duela jokaera osmotiko berezi hori garatu izanaren truke.
Posts
