Wednesday, February 11, 2009

Basamortuetatik poloetara


Animalia baten gorputz tenperatura konstante mantendu ahal izateko, berdinak izan behar dira animalia horrek galtzen duen beroa eta irabazten duena. Barne jatorria du animalia homeotermo gehienen bero gehiena; hau da, metabolismo-jarduera da gure beroaren iturri nagusia. Beroa elkartrukatzeko, berriz, lau modu daude: eroaketa, konbekzioa, erradiazioa eta lurrunketa. Gauzak errazteko esan dezakegu animalia beste masa batekin ukituz egon behar duela eroaketa eta konbekzioa gertatu ahal izateko. Hortaz, eroaketa esaten dugu ukituz dagoen masa hori solidoa denean eta konbekzioa, berriz, likido edo airea denean; funtsean, baina, prozesu fisiko bera da, alegia, ukituz dagoen beste masa batera pasatzea animalia baten beroa.
Erradiazioz, konbekzioz eta eroaketaz beroa galdu ahal izateko, animaliaren gorputzak beroago egon behar du ukituz dagoen masa baino. Eta hiru faktoreren menpe dago hiru era horietara galtzen den beroa. Beroa hartuko duen aire edo uraren eta animaliaren arteko tenperatur aldea da lehen faktorea, ingurunearen eroankortasun termikoa da bigarrena, eta gorputz azalarekin ukituz dagoen masaren berriztatzearen abiadura, hirugarrena. Bada, horrek guztiak garrantzi handiko ondorio praktikoak ditu. Ikus ditzagun.
Begi-bistakoa da lehen ondorioa: bero gehiago galtzen da hotz handiago egiten duen heinean. Hori bezain bistakoa da zer gertazten den airea gorputza baino beroago dagoenean, nahiz zenbaitentzat horren argi ez dagoen. Begira, bestela, zer egiten duten europarrek basamortu beroan daudenean. Basamortu beroetan arropa gutxirekin janzteko joera dute europarrek, eta batez ere haizea dagoenean, haizeak freskatu egingo dituela uste baitute. Basamortuko beduinoek, aldiz, goitik behera babesten dute gorputza, eta bistan da eurek inork baino hobeto dakitela zein den basamortu beroan janzteko erarik egokiena. Izan ere, ingurunetik isolatzen dira horrela, kanpo tenperatura barnekoa baino garaiagoa denean konbekzioz ez baita berorik galtzen, irabazten baizik, bai eta airea mugitzen denean ere.
Bigarren ondorioa ez da horren bistakoa, baina ezagun samarra da. Uraren eroankortasun termiko garaia dela eta, konbekzioz, askoz bero gehiago galtzen da uretan airean baino. Izan ere, uraren eta gorputzaren tenperaturak desberdinak direnean oso zaila da, edozein animaliarentzat, gorputz tenperatura konstante mantentzea uretan. Hortaz, uraren tenperatura 15ºC azpitik dagoenean gizakiok ezin dugu eraendu gorputz tenperatura. Gogoan izan behar dugu uretako ugaztunek larru azpiko gantz geruza lodia dutela eta horri esker isolatze-maila garaia erdietsi dutela (Ikusi “Bost traineru…” izenburuko artikulua).
Eta hirugarren ondorioa, ezaguna den arren, ez da kontuan hartzen beti: Tenperatura oso baxua denean berebiziko eragina du haizeak. Esaterako, haizearen abiadura 50 Km/h-koa denean animalia batek -40ºC-tan pairatzen duen bero galera eta haizerik gabe -90ºC-tan pairatzen duena berdinak dira. Kontuan hartu datu hori “Pinguino enperadorearen…” istorioa irakurtzerakoan.

0 comments: