Tuesday, April 7, 2009

Sakonera ilunean bizitzarik ote?


Ozeanoetako hondoetako fauna ez da oso aberatsa. Itsasoaren beheak zenbait kilometrora daude itsas azaletik, eta beraz, urrutiegi eguzkiaren argitik; ondorioz, alde horiek ilunegi daude horretarako gai diren izakiek fotosintesia burutu dezaten. Hortaz, goragotik erortzen den material hila edo detritikoa izaten ohi da hondo horietara heltzen den materia organiko bakarra. Bakterio batzuek metaboliza dezakete, eta zenbait ekinodermok eta moluskuk bakterio horiek jaki modura erabil ditzakete. Azkenik, badaude arrain gutxi batzuk aipatu ornogabe horietaz elikatzen direnak, baina goragotik iritsitako “euri” horrek ez du askorako ematen. Bizitza urriko aldeak ditugu, beraz, itsas-hondoak.
Ozeano Bareko hondoak ere arau orokor horri egokitzen zaizkiolarik, badaude ordea, tarteka, bizitza oparoko gune batzuk. Asia eta Amerika elkarrengandik aldentzen ari direnez (zentrimetro gutxi batzuk urteko), eta zenbait plaka tektonikok alde horretan talka egiten dutenez, ozeano-fosak izeneko sakonera handiko guneak aurki ditzakegu munduko alde horretan eta beste zenbaitetan. Fosa horietan, plaken arteko tentsioen ondorioz arrakalak edo zirrikituak irekitzen dira noizbehinka eta horietatik lurraren barrutik laba ateratzen da, eta solidifikatu ondoren berriro arrakalatzen da.... Zirrikitu horiek irekitzen direnean, bertatik sufre eta sulfuro kontzentrazio altuak dituzten ur beroak ateratzen dira (20 bat gradu) itsasoko ohiko ur hotzetarantz (5 gradu baino gutxiago), tximiniak edo fumarola izenez ezagunak diren azaleratzeak eraginez.

Ozeano-fosa horiek aztertzera 1977 urtean ikerketa-urpekari bat bidali zenean, aurkikuntza harrigarria egin zuten ikertzaileek: tamaina handiko izakiak eta kolore biziko animaliaz osatutako dentsitate altuko populazioak topatu zituzten. Horien artean metrotik gorako zizare tubikolak kantitate handitan aurkitu zituzten eta baita ere almeja erraldoiak (>30 cm). Aurkitutako harren espezie berriari Riftia pachyptila izena eman zitzaion (Vestimentifera filum berezi samarreko partaideak omen dira), eta bibalbioak, berriz, Calyptogena magnifica espeziekoak bezala sailkatu ziren.
Animalia erraldoi horien azterketari ekin ziotenak berehala ohartu ziren azaleratzeen inguruan behatutako hazkuntza-tasa harrigarriak ez zirela gertatzen tenperatura altuen eraginez, baizik eta sufrearen erabileran oinarrituta zeudela. Sulfitoa edo sulfatoa osatzeko sufrea oxidatzen denean, energia askatzen da. Aspalditik dira ezagunak energia hori lurrazaleko sufre-azaleratzeetan erabiltzen dituzten bakterioak (sufreoxidatzaileak, kimiolitotrofoak). Fotosintetizatzaileak diren landareak ez bezala, karbohidratoak eta beste baliabide batzuk ekoizteko, eguzkitiko energia erabili beharrean sufrearen oxidazioko energia erabiltzen dute horiek.
Ozeano-fosetan, sufrea oxidatzen duten bakterio askeez gain, badaude zizareen eta moluskuen ehunetan bizi diren bakterio sufreoxidatzaile sinbionteak. Hodi zuri batzuen barruan bizi da Riftia zizare erraldoia; kolore gorri biziko lumak (brankiak)solik ateratzen ditu hoditik kanpo. Ez dauka ez ahorik ez sabelik, eta beraz ezin du jan. Bere barne-organo handiena, trofosoma izena duena, sufreoxidatzailek diren bakterioetaz josita dagoen barrunbe bat da. Trofosomaren pisua animalia osoaren pisuaren erdia izatera hel daiteke, ohikoena %30 baino gehiago izatea bada ere. Trofosomako bakterioek elikagaiak sintetisatzeko beharrezkoak dituzten sufrea, oxigenoa eta karbono dioxidoa uretatik odolerantz bideratzeko lana, hoditik kanpo ateratzen diren kolore gorriko luma brankialen lana da. Hemoglobinak ematen die brankiei, hain zuzen ere, kolore gorri bizia. Animalia hauen odoleko hemoglobina, baina, hemoglobina berezia da, oxigenoa eta sufrea, biak lotzeko gai baita. Beraz, hemoglobinarekin konbinatuta garraiatzen dira bi sustantzia hauek trofosomara. Ezohiko hemoglobina da, zeren eta sufreak hemoglobina arrunta ezgaitu egiten baitu oxigenoa lotzeko guneak blokeatuz. Horrexegatik da hain kaltegarria eta pozoitsua hidrogeno sulfuroa gizakiarentzat eta hainbat animaliarentzat. Riftiaren hemoglobinak, aldiz, banatuta dauden lotura-guneak ditu oxigenoarentzat eta sufrearentzat.
Calyptogenaren kasuan, bere sufre-oxidatzaileak diren bakterioak brankietan “kumatzen” ditu, eta horrela oxigenoa eta CO2-a zuzenean heltzen zaizkie uretatik. Baina zizare erraldoien kasuan ez bezala, almejen hemoglobinak ezin du sufrea garraiatu; are gehiago, pozoitsua gerta dakioke. Ordez, sufrea odoleko plasmako proteina handi eta berezi batzuek garraiatzen dute. Sufrea lortzeko modu berezi baten kokatzen dira bibalbio hauek azaleratzeetan: tximiniaren zirrikuetan txertatuta dute oina; sifoiak, ordea, gorantz, ohiko itsas-uretarantz zuzentzen dituzte (sifoietatik sartu eta ateratzen da brankiak irrigatzen dituen ura). Horrrela ba, oinak eta brankiek inguruan duten ur-masak zeharo desberdinak dira. Oinak ia oxigenorik gabeko eta sufretan aberatsa den ur beroa jasotzen du. Brankiek, ostera, ohiko itsasoko ur hotz eta oxigenatua hartzen dute, eta ia sufrerik gabea. Beraz, oxigenoa eta CO2-a zuzenean barreiatzen dira brankietan, eta sufrea, berriz, oinak hartzen du eta odolean zehar garraiatzen da brankietaraino.
Jokaera korapilotsua da, bai, baina bada arrazoi bat horretarako. Oxigenoak eta sufreak berez erreakzionatzeko joera dute, hau da, baldin eta bero ateratzen den ur emari sufreduna eta oxigenoa duen ohiko itsas ura elkar aurkitzen badira, sufrea berez oxidatuko du oxigenoak bakterioetara heldu baino lehenago. Beraz, bakterioetaz baliatzen diren animaliek sulfuroa eta oxigenoa bananduta mantendu behar dute hala helarazteko euren sinbionteei. Zizareek, horretarako, lur barrutik ateratzen den emarirantz eta ohiko itsas-uretarantz txandaka zuzentzen ditu brankia-lumak. Almejek ordea, zirrikituetarantz zuzendutako oinean zehar jasotzen dute sufrea, eta aldiz, oxigenoa, itsas uretarantz zuzendutako brankien bidez. Lan latza dute bai batzuek eta bai besteek bi konposatuak banandurik mantentzen, baina ordainetan “gordetzen” dituzten bakterioak behar dituzten baliabideekin hornitzen dituzte, eta hauek ekoitzitako materia organikoaz balia daitezke. Riftiaren kasuan, modu esklusiboan, ez baitu energia lortzeko beste modurik!

0 comments: